Όλοι γνωρίζουμε ότι οι αισθητήρες της θερμοκρασίας των αυτοκινήτων είναι σχεδιασμένοι για να παρέχουν στον οδηγό μία εκτίμηση της εξωτερικής θερμοκρασίας του αέρα. Συχνά, αυτή η πληροφορία εμφανίζεται στο ταμπλό του αυτοκινήτου και επηρεάζει την κρίση του οδηγού, ιδιαίτερα σε περιόδους καύσωνα ή παγετού . Επίσης στις πόλεις της Ελλάδας – και όχι μόνο– είναι εξαιρετικά διαδεδομένο το φαινόμενο της τοποθέτησης ηλεκτρονικών θερμομέτρων έξω από φαρμακεία, συνήθως σε φωτεινές επιγραφές που ενημερώνουν το κοινό για την τρέχουσα θερμοκρασία. Αν και αυτά τα θερμόμετρα αποτελούν μια εύκολη ένδειξη για τους διερχόμενους, η χρηστικότητα των δεδομένων τους είναι περιορισμένη και, συχνά, παραπλανητική.
Α. ΓΙΑΤΙ ΣΥΝΗΘΩΣ EINAI ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΟΙ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ
1. Η Λανθασμένη τοποθέτηση αισθητήρων: Ο βασικότερος λόγος σφάλματος προκύπτει από την κακή εγκατάσταση των αισθητήρων θερμοκρασίας.Οι αισθητήρες βρίσκονται σε θέσεις με μεγάλη θερμική επιβάρυνση, όπως πάνω από πεζοδρόμια ή ασφαλτοστρωμένους δρόμους, που ακτινοβολούν θερμότητα ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Βρίσκονται επίσης σε τοίχους κτιρίων που δέχονται άμεση ηλιακή ακτινοβολία ή αντανακλάσεις , καθώς και πολύ κοντά σε πηγές τεχνητής θερμότητας (κλιματιστικά, βιτρίνες με φωτισμό, ηλεκτρονικά κυκλώματα της ίδιας της πινακίδας). Η σωστή εγκατάσταση ενός μετεωρολογικού αισθητήρα απαιτεί σκίαση από τον ήλιο χωρίς να εμποδίζεται η κυκλοφορία του αέρα, απόσταση τουλάχιστον 1,25 έως 2 μέτρα από το έδαφος (σε αγροτικές περιοχές) και σε ανοικτό πεδίο, μακριά από δομές , καλή αερισμένη θέση (όχι μέσα σε κουτιά ή πίσω από τζάμια). Αντίθετα, τα φαρμακευτικά θερμόμετρα βρίσκονται συνήθως σε εντελώς ακατάλληλες θέσεις, πράγμα που συνεπάγεται αποκλίσεις ακόμα και 6-10 βαθμούς Κελσίου από την πραγματική τιμή.
2. Φαινόμενο θερμικής νησίδας (urban heat island) και η απουσία διακρίβωσης : Σε αστικό περιβάλλον, οι θερμοκρασίες είναι ούτως ή άλλως υψηλότερες από ότι στις γύρω φυσικές περιοχές, λόγω του φαινομένου της “θερμικής νησίδας της πόλης”. Τα υλικά των κτιρίων, οι δρόμοι, η κυκλοφορία και η απουσία πράσινου δημιουργούν υψηλότερες θερμοκρασίες, ειδικά τη νύχτα. Τα θερμόμετρα έξω από τα φαρμακεία όχι μόνο επηρεάζονται από αυτό το φαινόμενο, αλλά το μεγεθύνουν δραματικά λόγω της τοπικής ακτινοβολίας θερμότητας. Έτσι, ενώ μια επίσημη μετεωρολογική θέση μπορεί να καταγράφει 34°C, το θερμόμετρο του φαρμακείου μπορεί να δείχνει 41°C στις 3 το μεσημέρι. Οι αισθητήρες των φαρμακείων είναι φθηνές κατασκευές χωρίς διακρίβωση από κάποιον μετεωρολογικό φορέα. Αντίθετα, οι επίσημοι σταθμοί (όπως της ΕΜΥ ή των πανεπιστημίων) χρησιμοποιούν αισθητήρες υψηλής ακρίβειας (±0,2°C), οι οποίοι βαθμονομούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σε φαρμακεία, η ίδια η πινακίδα είναι συχνά πολλών ετών, εκτεθειμένη σε καιρικές συνθήκες και χωρίς τεχνική συντήρηση, άρα οι μετρήσεις της είναι αναξιόπιστες ακόμα και χωρίς άλλες επιβαρύνσεις. Το κοινό σφάλμα είναι ότι τα φαρμακεία δείχνουν τη “θερμοκρασία περιβάλλοντος”, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για θερμοκρασία επιφάνειας ή θερμοκρασία σε μη αντιπροσωπευτικό μικροκλίμα. Για παράδειγμα, αν ο αισθητήρας έχει θερμανθεί από ακτινοβολία, τότε το θερμόμετρο δείχνει τη θερμοκρασία του ίδιου του αισθητήρα και όχι του αέρα γύρω του.
3. Ψυχολογικός επηρεασμός – Νομική και δεοντολογική διάσταση : Συχνά τα ΜΜΕ αναμεταδίδουν ακραίες τιμές που εμφανίζονται σε φαρμακεία – π.χ. «η θερμοκρασία ξεπέρασε τους 47 βαθμούς στο Παγκράτι» – χωρίς να διασταυρώνουνεται η εγκυρότητα των μετρήσεων. Αυτό οδηγεί σε υπερβολική ανησυχία και διαστρέβλωση της επιστημονικής πληροφόρησης. Το κοινό, εντυπωσιασμένο από τις ακραίες τιμές, αποκτά εσφαλμένη εικόνα για τον καιρό και δεν εμπιστεύεται τους επίσημους φορείς. Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένη νομοθεσία που να απαγορεύει τα θερμόμετρα έξω από φαρμακεία, υπάρχει ζήτημα δεοντολογίας όταν οι τιμές προβάλλονται χωρίς επιστημονική εγκυρότητα. Σε περιπτώσεις καύσωνα, θα μπορούσε να θεωρηθεί παραπλανητική πληροφόρηση, ιδιαίτερα όταν η πολιτεία στηρίζεται σε μετρήσεις για τη λήψη μέτρων προστασίας του πληθυσμού. Οι ακραίες και λανθασμένες τιμές που προβάλλονται από θερμόμετρα φαρμακείων συχνά αμαυρώνουν την εικόνα της επιστημονικής μετεωρολογίας. Ο κόσμος ενδέχεται να πιστέψει ότι οι επίσημοι σταθμοί “κρύβουν την αλήθεια” ή “υποτιμούν την κατάσταση”, τη στιγμή που στην πραγματικότητα εκείνες είναι οι μοναδικές αξιόπιστες μετρήσεις.
Β. ΠΟΤΕ EINAI ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΟΙ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ
Η μεγάλη πλειονότητα των αυτοκινήτων διαθέτει αισθητήρα θερμοκρασίας εξωτερικού αέρα τοποθετημένο στον μπροστινό προφυλακτήρα ή πίσω από τη μάσκα, κοντά στο ψυγείο. Αυτή η θέση επιλέγεται επειδή έχει άμεση επαφή με τον εξωτερικό αέρα κατά την κίνηση , είναι προστατευμένη από χτυπήματα ή φθορές, και επιτρέπει απλή καλωδίωση και εύκολη συντήρηση. Ωστόσο, η συγκεκριμένη θέση είναι επιρρεπής σε επιρροές από την ακτινοβολία του ήλιου στο εμπρός μέρος του αυτοκινήτου, τη θερμότητα που εκλύεται από τον κινητήρα ή το ψυγείο και την ανάκλαση της θερμότητας από τον δρόμο, ειδικά στην πόλη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο αισθητήρας συχνά να μετρά όχι την πραγματική θερμοκρασία του περιβάλλοντος αέρα, αλλά μια θερμοκρασία εντός μικροκλίματος πολύ επηρεασμένου από το ίδιο το όχημα, ειδικά αν κινείται με πολύ μικρές ταχύτητες σε ένα μποτιλιάρισμα.
1.Η επίδραση της ηλιοφάνειας και της ταχύτητας του αυτοκινήτου : Κατά τις καλοκαιρινές ημέρες, όταν το όχημα είναι παρκαρισμένο στον ήλιο, η θερμότητα που συγκεντρώνεται στον χώρο του προφυλακτήρα και στις γύρω μεταλλικές επιφάνειες μπορεί να ανεβάσει τη θερμοκρασία αισθητά. Έτσι, όταν ο οδηγός μπει στο αυτοκίνητο και δει ένδειξη «42°C» ενώ η πραγματική θερμοκρασία είναι 35°C, υπάρχει σημαντική απόκλιση. Αυτή η μέτρηση είναι εντελώς εσφαλμένη, επειδή ο αισθητήρας δεν βρίσκεται σε θερμικά ουδέτερο περιβάλλον. Μόνο μετά από αρκετά λεπτά οδήγησης (τουλάχιστον 5–10 λεπτά σε ανοιχτό δρόμο) μπορεί να αρχίσει να πλησιάζει την αληθινή τιμή, και αυτό υπό προϋποθέσεις . Η ακρίβεια της μέτρησης του αισθητήρα εξαρτάται έντονα από την ταχύτητα του οχήματος. Όταν το αυτοκίνητο κινείται σταθερά (π.χ. σε εθνική οδό), ο αισθητήρας διαπνέεται συνεχώς από ροή αέρα και επηρεάζεται λιγότερο από τη θερμότητα του κινητήρα ή του οδοστρώματος. Αντίθετα, στην πόλη όπου η ταχύτητα είναι μικρή και οι στάσεις συχνές (σε φανάρια, μποτιλιάρισμα), η θερμοκρασία του αισθητήρα επηρεάζεται άμεσα από tο θερμό ρεύμα αέρα του κινητήρα, τη θερμότητα του δρόμου που ανέρχεται με την ακτινοβολία και το φαινόμενο θερμικής νησίδας της πόλης.
2. Η ψευδαίσθηση της ακρίβειας και τα αντίστροφα σφάλματα: Το γεγονός ότι η θερμοκρασία εμφανίζεται στο ταμπλό με ακρίβεια δεκάτου (π.χ. 34.5°C) δίνει την ψευδαίσθηση επιστημονικής ακρίβειας. Στην πραγματικότητα, οι αισθητήρες έχουν ανοχές σφάλματος ±1,5 έως ±2,5 βαθμούς. Σε περιπτώσεις καύσωνα, το σφάλμα αυτό μπορεί να είναι μεγαλύτερο λόγω της θερμικής συσσώρευσης στον χώρο μέτρησης. Ο μέσος οδηγός δεν γνωρίζει αυτή τη διαφορά και τείνει να εμπιστεύεται την ένδειξη άκριτα. Ενώ το καλοκαίρι ο αισθητήρας μπορεί να υπερβάλλει προς τα πάνω, τον χειμώνα μπορεί να υποεκτιμά τη θερμοκρασία, ειδικά όταν το όχημα κινείται σε δρόμους με κρύο και έντονο ρεύμα αέρα. Ένα άλλο φαινόμενο είναι το πάγωμα του ίδιου του αισθητήρα όταν το όχημα έχει μείνει σταθμευμένο για ώρα σε υγρές και ψυχρές συνθήκες, με αποτέλεσμα να δίνει τιμές κάτω από το μηδέν χωρίς αυτές να αντανακλούν την πραγματική θερμοκρασία περιβάλλοντος.
3. Τεχνολογική εξέλιξη και μελλοντική ακρίβεια : Ορισμένα νέα ηλεκτρικά ή υβριδικά οχήματα υψηλής τεχνολογίας έχουν αρχίσει να ενσωματώνουν πιο προηγμένους αισθητήρες ή ακόμη και να συνδυάζουν δεδομένα από GPS και μετεωρολογικά δίκτυα . Σε τέτοια οχήματα, η ακρίβεια ενδέχεται να βελτιωθεί, αλλά η πλειονότητα των κυκλοφορούντων αυτοκινήτων βασίζεται ακόμη σε απλούς θερμικούς αισθητήρες NTC ή PTC με αρκετούς περιορισμούς. Εκείνο το οποίο σημειώνουμε είναι ότι ο αισθητήρας του αυτοκινήτου δεν προορίζεται για επιστημονική ή επαγγελματική χρήση. Ο κύριος σκοπός του είναι να ειδοποιήσει τον οδηγό για πιθανότητα παγετού (συνήθως με ένδειξη ή ηχητικό σήμα κάτω των 3°C), να βοηθήσει στη ρύθμιση του αυτόματου κλιματισμού (σε οχήματα που διαθέτουν dual ή tri-zone κλιματισμό) και να ενημερώσει για λόγους άνεσης και προσαρμογής οδήγησης. Άρα, ακόμα και σε ιδανικές συνθήκες, η μέτρηση του αισθητήρα δεν μπορεί να αντικαταστήσει μετεωρολογική μέτρηση.
Όπως και με τα θερμόμετρα των φαρμακείων, έχει παρατηρηθεί ότι πολλοί χρήστες κοινωνικών δικτύων ή media παρουσιάζουν ενδείξεις θερμοκρασιών από το ταμπλό των αυτοκινήτων ως “αποδείξεις καύσωνα”. Αυτές οι ενδείξεις, τραβηγμένες φωτογραφικά και αναρτημένες στο διαδίκτυο, δεν έχουν καμία αξία ως επιστημονικά δεδομένα. Είναι στιγμιαίες μετρήσεις υπό ανεξέλεγκτες συνθήκες. Αντίθετα, οι επίσημοι μετεωρολογικοί σταθμοί ακολουθούν τα διεθνή πρότυπα του WMO (World Meteorological Organization), που προβλέπουν μετρήσεις σε συγκεκριμένες ώρες, από σταθμούς με σκιά, αερισμό, σε ανοιχτό πεδίο. Οι αισθητήρες θερμοκρασίας των αυτοκινήτων παρέχουν ενδείξεις χρήσιμες για την καθημερινότητα του οδηγού αλλά δεν αποτελούν έγκυρη ή αξιόπιστη πηγή μετεωρολογικών δεδομένων. Κλείνουμε με το συμπέρασμα ότι οι τιμές της θερμοκρασίας που εμφανίζονται είτε σε αυτοκίνητα ή έξω από τα φαρμακεία δεν αντανακλούν τη μέση θερμοκρασία του περιβάλλοντος και ορθότερο είναι το κοινό να εμπιστεύεται τους επίσημους μετεωρολογικούς φορείς για την απόκτηση αντικειμενικών πληροφοριών θερμοκρασίας, τόσο σε περιόδους καύσωνα όσο και παγετού.
Θεόδωρος Ν. Κολυδάς
Διευθυντής Τομέα Υδρομετεωρολογίας και Φυσικών Καταστροφών εργαστηρίου Assist Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης – Mετεωρολόγος Star Channel – Πρώην Διευθυντής Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου ΕΜΥ – Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Έδρας UNESCO Con-E-Ect
